หมอยง ไขข้อสงสัย ไทยมี ‘วัคซีนไอกรน’ ชนิดเดี่ยวใช้ในผู้ใหญ่

ศ.นพ.ยง ภู่วรวรรณ แจงชัด! ไทยมีวัคซีนไอกรน ชนิดเดี่ยวผลิตในประเทศ ใช้ในผู้ใหญ่ กระตุ้นภูมิต้านทานดีเป็นรูปแบบ aP มีคำแนะนำจาก สธ. ฉีดในหญิงตั้งครรภ์  

เมื่อวันที่ 17 พฤศจิกายน ศ.นพ.ยง ภู่วรวรรณ ราชบัณฑิต สำนักวิทยาศาสตร์ ศูนย์เชี่ยวชาญเฉพาะทางด้านไวรัสวิทยาคลินิก คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย โพสต์เฟซบุ๊กประเด็น  วัคซีนป้องกันไอกรน ชนิดเดี่ยว ว่า

หลังจากที่โพสต์เรื่องวัคซีนไอกรน มีคำถามเข้ามามาก ว่าถ้าได้รับวัคซีนคอตีบ บาดทะยักที่ไม่มีไอกรนไปแล้ว อยากได้ไอกรนจะทำอย่างไร วัคซีนไอกรนชนิดเดียวมีหรือไม่

จริงๆแล้ววัคซีนไอกรนชนิดเดียว ที่ใช้ในผู้ใหญ่ มีใช้ แต่ไม่ได้แพร่หลายเหมือนชนิดรวมคอตีบ ไอกรน บาดทะยัก (Tdap) ในเด็กโตและผู้ใหญ่

วัคซีนไอกรนชนิดเดี่ยว เป็นชนิด recombinant ที่ผลิตในประเทศไทย กระตุ้นภูมิต้านทานได้ดี เราจะใช้คำว่า aP ขณะนี้กระทรวงสาธารณสุขก็มีคำแนะนำให้ฉีดในสตรีตั้งครรภ์ ทั้ง dT และ aP ซึ่งสามารถให้พร้อมกับไข้หวัดใหญ่ได้ โดยแนะนำให้ aP ในช่วงการตั้งครรภ์ 20 - 32 สัปดาห์ แต่ถ้าเกิน 32 สัปดาห์ก็ยังให้ได้ จนถึงก่อนคลอด 2 สัปดาห์ เพื่อต้องการให้ภูมิต้านทานไอกรน ผ่านไปปกป้องลูกน้อยในช่วงแรกของชีวิต

ดังนั้นในผู้ที่ได้รับหรือเพิ่งได้รับ dT ก็สามารถให้ aP ได้ หรือถ้าไม่ได้รับวัคซีนมานานแล้วและมาได้รับ dT จะตามกระตุ้นด้วย Tdap วัคซีนรวมคอตีบ ไอกรน บาดทะยัก ถือเป็นเข็มกระตุ้นอีกก็ได้ เช่นเดียวกับคนที่มีบาดแผล ที่เราให้วัคซีนคอตีบ บาดทะยัก dT ส่วนใหญ่ก็จะนัดมากระตุ้นอีกเข็มหนึ่งอยู่แล้ว

โดยสรุป วัคซีนไอกรนชนิดเดียว มีใช้ในประเทศไทย ในรูปของ aP

รู้จัก วัคซีนไอกรน

ผู้สื่อข่าวรายงานว่า ก่อนหน้านี้ ศ.นพ.ยง โพสต์ข้อมูล ไอกรนเป็นโรคที่มีวัคซีนป้องกัน ประเทศไทยใช้มาแล้วร่วม 50 ปี โดยระบุว่า

วัคซีนป้องกันไอกรน ส่วนใหญ่จะรวมอยู่ในวัคซีนรวม เช่น คอตีบ ไอกรน บาดทะยัก หรือรวมมากกว่านั้นเช่นคอตีบ ไอโกรน บาดทะยัก เยื่อหุ้มสมองอักเสบ ตับอักเสบ และโปลิโอ เพื่อสะดวกในการให้ในเด็กเล็ก

วัคซีนไอกรนจำแนกได้เป็น 3 ชนิด คือ

1 ไอกรนทั้งตัว (whole cell) หรือ Pw (pertussis whole cell) จะใช้ในเด็กถึง 6 ขวบ วัคซีนนี้ อาจจะมีอาการข้างเคียง เป็นไข้ ซึ่งก็ระยะสั้น กินยาแก้ไข้ก็เพียงพอ ประสิทธิภาพดี ใช้กันมานานมากกว่า 50 ปี ป้องกันไม่ให้เชื้อมาก่อนที่ทางเดินหายใจได้ด้วย (inhibit colonization)

2 ไอกรนชนิดไร้เซลล์ (acellular pertussis) หรือ Pa จะมีแอนติเจนจำเพาะ จึงทำให้อาการข้างเคียงต่ำกว่า โอกาสจะเกิดไข้ก็น้อยกว่า และสามารถใช้ได้ทุกอายุ โดยที่ในเด็กโตหรือผู้ใหญ่จะลดขนาดของแอนติเจนลง วัคซีนนี้ป้องกันการเกิดโรค โดยขัดขวางการทำงานของทอกซิน แต่ไม่สามารถป้องกันการเกาะติด ของเชื้อ ในระบบทางเดินหายใจได้ จึงทำให้อาจมีการแพร่กระจายเชื้อได้ แต่ผู้รับมีภูมิต้านทานก็จะไม่เกิดโรค

3 ชนิด รีคอมบิแนนท์ (recombinant) โปรตีนหรือแอนติเจน เป็นการสร้างแอนติเจนขึ้นมาจากกระบวนการ วิศวกรรมพันธุศาสตร์ วัคซีนนี้ผลิตในประเทศไทย (Bionet Asia) ประสิทธิภาพและคุณภาพไม่ได้ด้อยไปกว่าไอกรนชนิดไร้เซลล์ และสามารถใช้ได้ในเด็กโตและผู้ใหญ่ โดยมีคุณสมบัติเช่นเดียวกับวัคซีนไอกรนชนิดไร้เซลล์

วัคซีนที่ใช้ในเด็กโตหรือผู้ใหญ่ ไม่ว่าจะเป็นไร้เซลล์ หรือ recombinant จะมีราคาแพงกว่า และไม่อยู่ในสิทธิประโยชน์ในเด็ก ถึงแม้ว่าจะมีคำแนะนำให้ฉีดวัคซีนคอตีบ ไอกรน บาดทะยัก ของผู้ใหญ่ได้ทุก 10 ปี แต่ในทางปฏิบัติแล้วไอกรน ฉีดในผู้ใหญ่ยังน้อยมากๆ เพราะความรุนแรงของโรคในผู้ใหญ่ไม่มาก ส่วนใหญ่ในผู้ใหญ่จะฉีดกันเป็นคอตีบกับบาดทะยัก  ความสำคัญของโรคไอกรน จึงอยู่ในเด็กเล็ก โดยเฉพาะในขวบปีแรก และผู้สูงอายุที่มีโรคประจำตัว โดยเฉพาะโรคปอดและหัวใจ