อิฐก้อนแรก : บทเรียนอนามัยไปท้องถิ่น

การกระจายอำนาจทางด้านสุขภาพเป็นวิธีการหนึ่งของการปฏิรูประบบสุขภาพของหลายประเทศ ด้วยฐานความเชื่อที่ว่าอาจชักนำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงระบบสุขภาพที่ดีขึ้นในด้านคุณภาพ ประสิทธิภาพและความเป็นธรรม ประเทศไทยเองก็มีการดำเนินการด้านการกระจายอำนาจเช่นเดียวกัน

โดยในปี 2550 กระทรวงสาธารณสุขได้มีการดำเนินการกระจายอำนาจในรูปแบบการถ่ายโอนสถานีอนามัย (สอ.) ให้แก่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (อปท.) นับจนถึงปัจจุบันเป็นเวลาหกปี ซึ่งได้มีการถ่ายโอนสถานีอนามัย โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล สถานบริการสาธารณสุขชุมชนและสุขศาลา จำนวนทั้งสิ้น 46 แห่ง ให้กับเทศบาลและองค์การบริหารส่วนตำบล (อบต.) กล่าวได้ว่ามีความก้าวหน้าไม่มากนัก เมื่อเทียบกับสถานพยาบาลระดับปฐมภูมิสังกัดกระทรวงสาธารณสุขกว่าหมื่นแห่ง แต่ก็นับว่าเป็นประวัติศาสตร์หน้าหนึ่งของการเปลี่ยนแปลงที่ควรได้มีการทบทวนประสบการณ์ ถอดบทเรียน และบันทึกไว้ให้ผู้คนได้ใช้เป็นเครื่องมือในการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ และนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงแก้ไข

สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข (สวรส.) ได้มีการติดตามประเมินผลในช่วงการดำเนินการถ่ายโอนและหลังถ่ายโอนในบางพื้นที่ ทำให้ทราบถึงอุปสรรคต่างๆ ของกระบวนการถ่ายโอน ปัญหาในการดำเนินงานของสถานีอนามัย ปัญหาเรื่องความก้าวหน้าของบุคลากร สิทธิสวัสดิการต่างๆ ของเจ้าหน้าที่สถานีอนามัย วิธีคิดและมุมมองการพัฒนางานด้านสุขภาพของผู้บริหาร อปท. และประโยชน์ที่เกิดขึ้นกับประชาชนในพื้นที่ที่มีการถ่ายโอน

หนังสือเล่มนี้ได้จารึกกรณีศึกษาในพื้นที่ถ่ายโอน 5 จังหวัด ได้แก่ อบต.ฝายแก้ว จ.น่าน อบต.พระเพลิงและอบต.คลองหินปูน จ.สระแก้ว อบต.วังหมัน จ.ตาก อบต.บ้านปรก จ.สมุทรสงคราม และเทศบาลตำบลบ้านฆ้อง จ.ราชบุรี ซึ่งผู้อ่านจะเห็นบริบทในพื้นที่ วิธีคิด วิถีชีวิต บทบาทที่เปลี่ยนแปลงของหมออนามัยที่ย้ายโอน วิสัยทัศน์ของผู้บริหารท้องถิ่นที่รับโอน และมุมมองทางด้านสุขภาพของประชาชนหลังการถ่ายโอน ซึ่งได้เขียนเรียบเรียงเรื่องราวไว้ด้วยอรรถรสทางภาษา

อย่างไรก็ตาม ด้วยข้อจำกัดเรื่องเวลาทำให้ไม่สามารถบันทึกกรณีศึกษาที่น่าสนใจในอีกหลายพื้นที่ที่มีการถ่ายโอนไว้ได้ทั้งหมดแต่อย่างน้อยที่สุด หนังสือเล่มนี้ก็ถือเป็นเอกสารที่รวบรวมคำพูด ความรู้สึกนึกคิดของผู้เกี่ยวข้องกับกระบวนการ ถ่ายโอนที่สามารถทำให้ผู้อ่านเห็นภาพและได้เรียนรู้จากการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น หวังเป็นอย่างยิ่งว่าเอกสารนี้จะเป็นแรงบันดาลใจ และก่อให้เกิดความเข้าใจในกระบวนการถ่ายโอน ตลอดจนช่วยสนับสนุนให้เกิดความก้าวหน้าของการกระจายอำนาจสู่ท้องถิ่นให้เป็นไปอย่างราบรื่น เพื่อตอบสนองความต้องการของชุมชนท้องถิ่นต่อไป

ผู้เขียน : จรวยพร ศรีศศลักษณ์, โอปอล์ ประภาวดี